Draagvlak creëren voor impopulaire beslissingen; het kan wel!

Onder de vlag van ‘participatiesamenleving’ drukt de overheid burgers op het hart om zelf richting te geven aan hun toekomst en omgeving. Dat vraagt om een rolverdeling die gestoeld is op gedeelde verantwoordelijkheid. De praktijk is anders. Zeker bij lastige beslissingen schieten overheden vaak in een gesloten beleidsstijl. Hoe meer draagvlak te creëren, vooral voor impopulaire beslissingen?

Er is behoefte aan een rolverdeling op basis van gedeelde verantwoordelijkheid tussen de verbindende en faciliterende overheid enerzijds en een actieve en kritische burger anderzijds. Dit gebeurt niet altijd. Bij kwesties waar burgers afhankelijk zijn van de overheid of waar ze potentieel een gedupeerde stakeholder zijn (AZC’s, infrastructurele projecten, windmolenparken), waar belangentegentellingen op de loer liggen, schieten overheden vaak in een gesloten in plaats van open beleidsstijl. Dat blijkt uit de reflex om:

• Besluiten door te drukken.
• Onvolledig of misleidend te informeren.
• Verkeerde stakeholders te consulteren, met schijndraagvlak als gevolg.

Dat ontstaat als een twijfelachtige steekproef uit de hele stad (Houten) ruim een decennium eerder de ambigue vraag wordt voorgeschoteld “Vindt u dat uw gemeente actief een geschikte locatie voor de plaatsing van windturbines moet zoeken?”, in plaats van (potentiële) huizenkopers en omwonenden van de Vinexwijk er pal naast. De kleine vocale minderheid die 100% van de lasten voor zijn kiezen krijgt, gaat later natuurlijk alsnog steigeren. Zie het haarscherpe rapport “Evaluatie Windpark Houten”.

• Mensen te laat te informeren en daardoor buitenspel te zetten, zoals bij AZC Geldermalsen
• Burgers voor te spiegelen dat zij mogen participeren, maar hen niet echt toe te laten in het besluitvormingsproces

In de praktijk staat de werkelijke participatievorm tredes lager op de participatieladder dan voorgespiegeld en zijn bestuursstijlen daarop geënt. Gevolg: burgers gaan met andere verwachtingen over de rolverdeling en hun impact het proces in, wat uitloopt op een deceptie en het risico op verharding, ingraven of radicalisering van subgroepen. Of het juist afhaken, ook van de meer gematigden.

Zo creëer je draagvlak

Is er dan geen manier om draagvlak te creëren voor impopulaire maatregelen? Jawel, hoewel iedere situatie uniek is. Er zijn algemene uitgangspunten, die de kans op het ontstaan en behouden van draagvlak – of minstens acceptatie – bevorderen:

• Betrek belanghebbenden vroegtijdig en heb oog voor hun influencers.
• Houd rekening met de leefstijlen in de wijk. Individualistische, controlegerichte ‘Blauwen’ uit het BSR- belevingswereldenmodel zoeken een andere participatiestijl dan groepsgerichte, harmonieuze ‘Gelen’.
• Wees eerlijk over de bewegingsruimte die betrokkenen in het proces hebben. Maak dus duidelijk over welke randvoorwaarden burgers kunnen meebeslissen. En: wijzig niet plotseling als de uitkomst niet dreigt te bevallen.

Impopulaire maatregelen

Hoe ga je om met de weerstand tegen impopulaire maatregelen? Moet je mensen altijd hun zin geven? Nee. Soms moeten dingen nu eenmaal, voor het grotere maatschappelijke nut. Dus wat te doen?

• Richt je op het behalen van wederzijds voordeel: “what’s in it for me?” Vroegtijdig laten zien dat je wil onderhandelen straalt positief af op het proces.Compenseer ‘verlies’ op het ene terrein met winst op een ander. Dat kan in de vorm van financiële compensatie (planschade, uitkopen) tot het bieden van obligaties in windmolens voor omwonenden.
• Richt je op de “zwevende kiezer” ofwel de “neutraal-kritischen”. Een harde kern is altijd tegen. Je moet ze echter wel meenemen omdat ze het sentiment van de twijfelaars beïnvloeden. Richt je inspanningen grotendeels op de zwevende kiezer. Die neigt uit onzekerheid naar een nee, maar er is wél een gesprek mee te voeren.

De participatiesamenleving bestaat allang. Het verwordt tot een ongekende kracht waar de overheid zich misschien niet zo goed bewust van is. Zonde. Overheid: practice what you preach. En benut burgerkracht als kans!

Dit blog is gepubliceerd op Binnenlandsbestuur.nl