In gesprek met zorgbestuurder Anke Huizenga: "Ik bouw een brug terwijl ik erop loop"

De drie nieuwe B’s van Brethouwer

Geen betere consultant dan een crisis, zeg ik met enige zelfreflectie. Ook ik als onderzoeker-consultant zag deze zwarte coronazwaan niet aankomen. Het speelveld is veranderd in een slagveld. Hoe krijg je in vredestijd voor elkaar wat in oorlogstijd kennelijk wel als vanzelf lukt?

De wereld draait door en hoe bijzonder is het dat juist afgelopen week het razend populaire programma DWDD stopt. Voor veel mensen een houvast. Wat prachtig dat Matthijs van Nieuwkerk het nummer Turn Turn Turn van The Byrds koos als meest toepasselijke lijflied. Het prachtige nummer verwijst naar Prediker: alles heeft zijn tijd (Prediker 3, vers 1-15).

Dit is de tijd dat de echte leiders zich onderscheiden van de zwakke leiders.

Ik ben in gesprek met leiders om de in mijn vorige column beschreven drie B’s van bezinning, bezieling en beweging te toetsen aan de praktijk. Omdat ik, en hier manifesteert zich de onderzoeker in mij, wel eens wil weten of deze gedachtenontwikkeling herkenbaar is in de praktijk van ceo’s en de manier waarop zij control, leiderschap en besluitvorming vorm en inhoud geven. Als eerste kwam ik uit bij Anke Huizenga, bestuurder bij verzorg- en verpleeghuis ZuidOostZorg, in Drachten. Het werd een prachtig gesprek, via Teams, met een leider die de voeten in de corona klei heeft en dat me nog lang zal heugen.

Grootste opgave in bestuurscarrière

“Ik bouw een brug terwijl ik erop loop”, vertelt Anke Huizenga, bestuurder van ZuidOostZorg (verpleeg-verzorgingshuizen en thuiszorg) met circa 2.400 medewerkers en bijna 1.000 cliënten. Ver weg in het Friese woud bereidt Anke zich met haar team voor op wat naar alle verwachting de grootste opgave wordt uit haar bestuurscarrière: hoe bieden we de coronacrisis het hoofd en hoe houd ik ZuidOostZorg weerbaar, wendbaar en waardevol voor onze cliënten, medewerkers en andere stakeholders? Ik ken Anke sinds 2005 en ben gefascineerd hoe zij vrouwelijk leiderschap vorm en inhoud geeft. Als er iemand wars is van politiek, een eigen opvatting heeft over besturen over de as van de mens centraal en daarmee ook resultaten boekt, is het Anke wel.

Bezinning – De tijd van postkantoortje spelen is voorbij

Op mijn vraag, bewust niet te sturend, wat het begrip bezinning oproept, verontschuldigt ze zich door te stellen dat we het virus zelf maar als een gegeven moeten beschouwen. En dat ze de vraag interpreteert vanuit de rol die nu gevraagd wordt als bestuurder. Twee sporen reikt ze me aan. “Je staat ineens 100% aan”, vertelt ze resoluut. “Wij hadden hier in Friesland het ‘geluk’ dat we drie weken de tijd hadden om ons voor te bereiden op dat wat in Brabant aan het gebeuren was. In die 100% aandacht ontwikkelden zich een paar lijnen die tot een hernieuwd besef en bezinning leidden. Ten eerste dat de crisisoefeningen die we twee keer per jaar doen nu realiteit worden, en dat je snel moet regisseren. De tijd van postkantoortje spelen is dan voorbij. Je zorgt dat je met de nodige humor elkaar aanspreekt. Ik ervaar dat als een wat commandogerichte structuur die gewoon even nodig is, maar iedereen is erbij betrokken en iedereen doet mee.”

Ik was het niet eens met het sluiten van verpleeghuizen

“Het tweede spoor van bezinning voor mij is dat ik hier niet om gevraagd heb en dan bedoel ik de maatregel van de overheid om de verpleeg- en verzorgingshuizen te sluiten. Ik vond het een eenzijdig besluit omdat mijn eerste zorg de ouderen betrof, die enorm getroffen worden, maar je volgt de regel wel op. Binnen die regel hebben wij gehandeld vanuit onze kernwaarde: de mens centraal. Ik heb die bewuste vrijdag, voor de definitieve sluiting, zorgmedewerkers die in contact met cliënten staan opgeroepen. We hebben die dag álle 860 cliënten persoonlijk gesproken en daarnaast ook 860 contactpersonen gebeld en gesproken. De situatie uitgelegd, behoeften geïnventariseerd en daar afspraken over gemaakt. Een enorme operatie, die zelfs in een crisisoefening geen realiteit was. Maar nu wel.”

Ergo: We zitten onder de reguliere omstandigheden in de vaste-patronen-modus. We doen dingen omdat we ze nu eenmaal altijd zo doen. Dat legt de crisis bloot. Vergaderen, het blijkt deels tijdverspilling. Wisten we al, toch stoppen we er pas mee als het crisis is. Zorg op afstand, thuiswerken, het kan wel degelijk, maar pas als een crisis de organisatie test. Alle cliënten en familie op één dag bellen: als het tijdens een reguliere vergadering zou zijn voorgesteld, was het waarschijnlijk als onmogelijk bestempeld. Regels zijn er om vanaf te wijken, gezond verstand telt. Daadkracht telt. Never waste a good crisis, die bepaalt wat het betekent om 100% aan te staan.

Bezieling – Er springt een vonk over

We komen uit bij bezieling. Mij was duidelijk dat de mens centraal de diepste drive is van de medewerkers en bestuurders van ZuidOostZorg. Van een zorginstelling mag je dat misschien verwachten, maar er kwam een onverwachte dimensie bij.

“Ken je Theory U?” Kort gezegd gaat het over het hebben van een houding die minder ego-gestuurd is, maar gericht is op het verder brengen van het geheel. Anke geeft aan dat in de afgelopen weken duidelijk werd dat een groot appel op een van de verpleeghuizen zou worden gedaan, namelijk om als palliatieve stervensopvang voor Corona te gaan fungeren als extensie van het ziekenhuis.

Dat besef kwam echt binnen, want ineens werd samenwerking in de keten expliciet gemaakt. “Er was al een intensievere samenwerking met het ziekenhuis, maar als ineens dit appel wordt gedaan, springt er een vonk over die ervoor zorgt dat we in 24 uur een afdeling in een bestaande locatie vrijspelen en vervolgens in 24 uur die plek inrichten voor 34 plekken met Corona besmette mensen: een groep die we tot dat moment nog niet hadden. Realiseer je wat dat betekent. Ineens werk je in co-creatie samen met het ziekenhuis aan het beste voor cliënten. Onze bezieling voor mensgerichte zorg heeft ineens een diepere en ruimere dimensie gekregen. Zorg bied je samen.” We marcheerden zo door de Theory U naar de praktijk.

Ergo: De crisis maakt mensen en organisaties naakt. Dwingt tot laten zien wat je ware aard is, wat je drive is en waar je toe in staat bent. Tot tonen van je DNA, misschien wel je ziel. Dan blijkt wat visie en missie statements en andere grote woorden werkelijk waard zijn. Als oprecht zorg verlenen en samenwerking zoeken in je DNA zit, dan doe je dat ook, ongeacht de omstandigheden. Die omstandigheden lijken wel bijzaak te worden. De crisis ontlokt grenzeloze creativiteit om te kunnen doen wat je ten diepste moet doen.

Beweging – Iedere medewerker denkt: wat kunnen we?

Eigenlijk verliep het gesprek als vanzelf naar het begrip beweging. Enerzijds passend bij een doe(l)gerichte bestuurder als Anke Huizenga, maar ook gegeven de eerdere voorbeelden.

“Ik bouw een brug terwijl ik erop loop”, geeft ze haast achteloos aan. “We zitten nu in een beweging, een flow waarin alles op zijn plek valt. Onze organisatie staat aan, werkt zich een slag in de rondte maar we barsten van creatieve ideeën en we doen het samen!. Of het nu gaat om ons Sûnenz-zorginitiatief of het echt invullen van onze kernwaarden. We worden nu constant getest op onze wendbaarheid. Fysiotherapeuten die filmpjes maken, wie had dat ooit gedacht? Iedere medewerker is vanuit zijn of haar positie bezig met de vraag: wat kunnen we? Dat is fantastisch om te zien. En ja, we weten niet precies wat de dag van morgen brengt. We zijn voorbereid op de eerste coronapatiënten vanaf 30 maart. We bouwen de brug maar we lopen er al overheen. Dat is de beweging die we maken.”

Ergo: De echte bestuurder kijkt nu al wat er structureel moet veranderen na de crisis, aan de hand van wat de crisis nu oplevert. We leren er dus van, maar we weten dat het gevaar dreigt dat alles en iedereen weer terugvalt in oude patronen zodra de crisis voorbij is. We worden een lerende organisatie als we accepteren dat verandering de enige constante is. We zullen nieuwe bruggen moeten bouwen en soms ook oude afbreken.

Wil je sparren over niet in control zijn en toch kunnen ondernemen en doorleven als (mens in) organisatie? Mijn e-mail: willem.brethouwer@marketresponse.nl.