In gesprek met verandermanager Hubert Jehee: “De natuur is de echte master of the universe”

Hubert Jehee spreek ik vlak voor Pasen. Het is de tijd dat we een aantal weken aan het wennen zijn aan de crisis en er een plek aan beginnen te geven. Ik ken Hubert sinds 2011 toen we samen aan de opleiding Transactionele Analyse in Organisaties begonnen. Een gesprek met een fascinerende man die als geen ander veranderingen weet te duiden en inhoud te geven.

In zijn dagelijks werk is hij programma verandermanager bij Justitie en Veiligheid en hij heeft zijn eigen bureau voor next-stepvraagstukken. Het werd een gesprek om niet snel te vergeten. Met Hubert heb ik jaren geleden het 360MarketResponse model ontwikkeld om organisaties vanuit bezieling te helpen de optimale plek van waarde in te nemen. Ons gesprek werd een oproep tot actie op weg naar een gezonde ontspannen samenleving. De openingszin resoneert nu nog in mijn hoofd: “In deze tijd is de neiging van velen om de omgeving te beschouwen, maar gelijktijdig maakt het individu juist het verschil”.

Bezinning

In de nazomer van vorig jaar maakten we samen een plan van aanpak voor wat we noemden ‘de opstelling van de samenleving voor de samenleving’. De gedachte kwam voort uit het feit dat de samenleving kenmerken vertoonde aan de vooravond te staan van een verandering. We vroegen ons beiden af of we via een dergelijke opstelling nieuwe zienswijzen konden toevoegen. Verwijzend naar mijn eerste column Die Botschaft hör ich wohl, allein mir fehlt der Glaube maakten we ons zorgen om de dolgedraaide maatschappij. Too much agility makes the world dizzy.

Overspannen samenleving loopt op zijn tenen

Hubert: “Ik zag het aankomen. Niet zozeer het virus, maar de gevolgen van een overspannen samenleving die op zijn tenen loopt, met een dominante sturing van economen en juristen die gericht waren op handhaven en controleren in een samenleving die alles tot maakbaar had verheven. De mens achter de functie was totaal uit beeld geraakt. Over de overspannenheid lag een deken van luchtigheid en experiences om het nog een beetje ‘gezellig’ te houden. Voor mij gaat de bezinning dus over de balans tussen het systeem dat is gericht op een veilig en economisch bestaan en anderzijds de gezondheid van mensen. Ik zag een doorgeschoten winnaarsmentaliteit (ik mag niet verliezen), gericht op beheersen, optimaliseren en vasthouden van wat is en beschermen wat je hebt. Dat kon gewoon niet goed gaan. Nu is het het coronavirus geworden, maar anders was het wel een andere disruptie geworden die ons opnieuw op de plaats zou gaan zetten.”

Aan welke gekte doen we mee?

“We bevonden ons feitelijk in een periode van overleving met traumatische overlevingspatronen. Het systeem zoog de mensen in een spiraal. Zo ook stuurde de overheid steeds meer als een bedrijf op targets, lean, agile en productinnovatie. De effecten in organisaties waren legio: burnout-klachten, stress en verlies van identiteit. Als je dan een escape probeert te zoeken, dan ontmoet je al snel de prijzen en medailles die je moet winnen in de recreatieve wereld. Hoezo ontspanning? In deze coronaperiode komt er gelukkig weer ruimte voor de mens en voor de vraag waarop we eigenlijk sturen. Door welke key performance indicators laten wij ons eigenlijk leiden? En aan welke gekte doen we eigenlijk mee? Ik pleit voor key welzijnsparameters boven key welvaartsparameters. Hiermee voorkomen we dat de ongezondheid als een zwarte zwaan op ons afvliegt. Wat dus als we organisaties en overheid eens vragen te sturen op gezondheid? Dat lijkt mij echt een mooie bezinningsopgave.”

Bezieling

“Die Freiheit frei zu sein van Hannah Arendt vormt een inspiratiebron voor mij. Over vrijheid en bevrijding. Erg actueel nu, terwijl ze het al vijftig jaar geleden heeft opgeschreven. Haar context ging over oorlog en revolutie. Nu heb ik het over overspannenheid en ziekte. De kunst wordt nu om zonder angst te ontspannen en zo condities te scheppen voor gezonde vormen en creatie. Sluit aan op de beweging die gaande is en laat het trauma van de ‘oorlog’ (nooit meer tekorten en onveiligheid) achter ons als primaire drijfveer. Dus wat kunnen we echt missen en wat hebben we echt nodig. Is die verre vliegreis of die experience die over-the-top is echt nodig? Als we de steeds hoger wordende lat voor onze welvaart durven los te laten zal zich een nieuwe bezieling of herbezieling kunnen ontvouwen.”

De ontspannen samenleving

“Ik voorspel goede tijden voor psychologen en coaches die mensen helpen resetten, in retraite te gaan en met zichzelf aan de slag gaan, om te laten zien dat niet het systeem hen vormt, maar dat zij zelfhet systeem vormen. Mijn bezieling is gericht op de ontspannen samenleving. De redelijke samenleving, niet cognitief en performatief gestuurd, maar sturend op verbindingskracht en gezamenlijkheid. Daarvoor zijn leiders met een multifocale bril nodig. Dat wordt misschien wel de grote uitdaging, namelijk hoe leren we managers multifocaal te kijken en hierbij de gezondheid van medewerkers en burgers centraal te stellen in hun wegingen tot actie. De bezieling tot een ontspannen samenleving krijgt dus niet binnen één mens maar tussen de mensen vorm. Dat werkt aanstekelijk en zo ontstaat beweging.”

Beweging

“Als programma verandermanager heb ik mijn gereedschapskist omgebouwd. Als je in een lineaire samenleving zit die plots tot stilstand komt, is niet elk probleem meer vanuit ervaring op te lossen. Juist niet. Het thema van mijn workshop luidt dan ook: abc next. Wij leven immers in een dermate cognitieve wereld dat ordening onze default is. Ons brein houdt ons voor de gek en we vullen na a, b en c automatisch d in. En dat besef moet omgedacht. De natuur heeft ons op een ongelooflijke manier te pakken, komt naar ons toe en houdt ons in de greep. Dat is niet zomaar, dat is een signaal. De echte master of the universe is de natuur. Die heeft ons even op een hoop gegooid en nu is het aan ons om vanuit een totaal nieuwe opgave onze samenleving opnieuw in te richten. De anderhalve meter samenleving is een eerste begrenzing. Maar de echte opgave is de natuur en hiermee elke mens anderhalve meter speelruimte te gunnen en te geven. Anderhalve meter, tenzij. Tijd om weer te kunnen ademen.”

Een nieuw evenwicht vinden

“De default is dat we met de huidige traumagerelateerde kennis onze samenleving als een koud systeem maken en inrichten. De uitdaging is om meer ruimte te bieden aan de mensen zelf, hen vrij te laten experimenteren en te kijken wat er op een natuurlijke manier naar je toe komt. Minder plannen, beheersen en voorschrijven, meer het woord en de actie geven aan de mens die weet waar hij of zij zich senang bij voelt. Als we dat voor elkaar krijgen komt de samenleving in balans. Steeds dus de vraag stellen: wat heeft een levend wezen echt nodig? Het antwoord is space en place. Ecologie, economie en welbevinden zullen een nieuw evenwicht moeten vinden. Daartoe moeten mensen opstaan die anker en baken tegelijk zijn. Die weten te verbinden en vernieuwen. Dat worden olifantenpaadjes in organisaties en samenleving. Een nieuwe hechting, niet zozeer aan materie maar aan mensen, zal de nieuwe werkelijkheid worden. Voor organisaties heeft dit grote gevolgen. Leren omgaan met nieuwe werkelijkheden. Niet direct de quick fix inschieten, maar even doordenken wat een levend wezen echt nodig heeft. En daarop acteren, step by next step. Een schitterende uitdaging toch?”

Heb je interesse om virtueel te sparren naar aanleiding van deze blog? E-mail naar Hubert.jehee@gmail.com of willem.brethouwer@marketresponse.nl voor nader contact.