Die Botschaft hör ich wohl, allein mir fehlt der Glaube

Drie nieuwe B’s

Deze bijna systemische zin komt uit Goethes Faust. Op zoek naar de eeuwige wijsheid, zittend in zijn studeerkamer, denkt Faust na over de zin van zijn leven. Hij komt uiteindelijk tot het berustende besef dat hij niet langer wil leven in de kennelijke leegte van het bestaan. Hij pakt vergif en op dat moment hoort hij engelen zingen over het lijden van Jezus Christus. Hij voelt zich aangesproken en besluit toch geen einde aan zijn leven te maken.

In 1980 bezocht ik een van de eerste marketingcommunicatie congressen waar prof. dr. Anne van der Meijden een verhaal vertelde over ruis in communicatie. Hij lardeerde dit met de zinsnede Die Botschaft hör ich wohl, allein mir fehlt der Glaube. Deze zin heeft mij veertig jaar in zijn greep gehouden. Telkens als ik onderzoek deed naar het effect van communicatie galmde deze zin door mijn hoofd. Soms nam ik hem op in een rapportage om de conclusies daarmee kracht bij te zetten. Hoe vaak ik onzin reclame en -communicatie heb gepretest weet ik niet, maar het was zeer regelmatig.

Leven tussen hoop en vrees

We zijn veertig jaar verder en we leven tussen hoop en vrees, tussen kennis en fakenieuws en tussen orde en onorde. Eind januari kwamen we terug van vakantie uit Azië en mijn huisarts vroeg of ik wel was weggebleven van het coronavirus. Ik hoorde zijn boodschap maar ik geloofde het nog niet. In Singapore had ik de warmtecamera’s op de luchthaven al gezien en een of twee weken later was het eerste cruiseschip besmet. Maar eind januari was het besef van een aanstaande wereldcrisis nog niet ingedaald.

Het lijkt inmiddels een eeuwigheid geleden. Ik behoor tot de risicogroep, want ik onderga een chemokuur. Vandaar de bezorgde vraag van mijn huisarts. Sinds februari leef ik vrijwel geïsoleerd en volg ik het ‘corona nieuws’ met stijgende verbazing en verwondering. Zonder oordeel, want als één ding duidelijk wordt, dan is dat er in tijden van onorde, of voor sommigen zelfs wanorde, andere wetten gelden dan in tijden van relatieve kalmte en rust. Een oordeel moet je dan vooral even niet hebben.

Content in een nieuwe context

We zijn nu acht weken verder en ons land verkeert in een bijna-lockdown. Corona heeft ons land bijna op de knieën. Op de dag dat de eerste besmetting in Nederland gemeld werd, 27 februari 2020, passeerde bij de notaris de akte voor verkoop van ons huis. Het stond vanwege mijn ziekte te koop. Vanuit een zomerhuis op de Veluwe werk ik op afstand, alleen nog digitaal en vanwege mijn kwetsbare bloedwaarden compleet in thuisisolatie. Wie mij dit scenario een jaar geleden had geschetst had ik uitgelachen. Nu is het werkelijkheid.

In het volle bewustzijn van wat er nu speelt beschouw ik de wereld om mij heen. Ik zie regeringen en landen die slecht of te laat reageren of in een complete lockdown gaan, zoals 1,3 miljard mensen in India. Dit onder het motto ‘ons land vraagt om een eigen aanpak’. Ik zie virologen, microbiologen, geneesheren en dames, gezondheidswetenschappers die kennis en wijsheid uitstrooien over het publiek, politici die maatregelen afkondigen waar de ene burger zekerheid aan het ontleent en de ander van op tilt slaat. Ik zie media die over niets anders meer publiceren en uitzenden. Content en confrontatie in een nieuwe context gedijt erg goed. En ik zie gewone mensen zoals u en ik, die het lijdzaam of nuchter ondergaan.

Ons brein kan het onvoorstelbare niet aan

We leven nu in de master crisis.nl, die van de volksgezondheid. Ondanks dat wij masters zijn geworden van de maakbare wereld, dat wij leven en sterven steeds beter weten te manipuleren, zijn we ineens keihard geconfronteerd met een zwarte zwaan. Corona als pandemie die elke andere crisis overstijgt. Het is moeilijk voor te stellen. Nog maar een paar maanden geleden runde ik een workshop waarbij de deelnemers het onvoorstelbare helse scenario moesten inkleuren voor hun organisatie. Dat lukte hen nauwelijks, omdat ons brein dat niet aankan. Wij kunnen ons iets onmogelijks niet voorstellen. Pas als het relatieve betekenis krijgt komen we weer ergens. Pfas, voedselcrisis en klimaatcrisis zijn alweer een paar plaatsen gezakt op de prioriteitenladder en manageable geworden.

De drie nieuwe B’s van Brethouwer

Kortom, het is nu tijd voor drie nieuwe B’s van Brethouwer. Ik heb aan de hand van drie begrippen duiding en een handvat gemaakt voor CEO’s en medewerkers om in een organisatie weerbaar te worden of te blijven. Want als er nu één ding nodig is, is het veerkracht.

Bezinning

Dit is de tijd van bezinning. Het is nu tijd om tot het besef te komen dat niet de economie, maar de longen van onze planeet zijn aangetast, misschien wel chronisch, en dat we in ademnood komen als we nog langer doorgaan met de planeet uitmelken zoals we dat altijd hebben gedaan. Business as usual vraagt nu om een full stop. We kunnen er al een paar weken aan wennen en dat gaat veel doen met mensen. Ik leg mensen graag twee keuzes voor: zit je in de categorie in deze situatie zegt: oh wat mis ik dit product, merk of deze dienst? Of zit je in de categorie die in de huidige situatie zegt: oh maar hier zou ik nu juist wel meer van willen. De een hangt naar het verleden en voelt weerstand voor verandering. De ander ziet al nieuwe mogelijkheden ontstaan en verlangt naar verandering.

Agens en communio

Bezinning vraagt reflectie, niet alleen op de ander gericht maar ook zelfgericht. Van meditatie en yoga tot lezen en wandelen in stilte. Bezinning over wat uit balans is en wat weer heel gemaakt moet worden. In dit verband verwijs ik naar twee begrippen van de Amerikaanse filosoof Ken Wilber: agens en communio. De wereld en de mens kennen twee krachten. De agens kracht die energiek, vooruitbewegend en extern gericht is en de verbindende communio kracht die de energie samenhoudt. De communio krachten zijn in geval van crisis dominant zijn en zorgen voor heelheid. Let een beetje op uzelf en op elkaar is al enkele weken het mantra. De agens kracht ontwikkelt zich wel in de komende weken, maar daar is eerst een nieuw besef van bezieling voor nodig.

Bezieling

Wat bezielt een oplichter om woekerprijzen te vragen voor mondkapjes. Het is wreed te constateren dat hufterig gedrag overal en nergens opduikt. Wat bezielt mensen om geen anderhalve meter afstand te houden, wetende dat je daarmee jezelf en anderen in gevaar brengt. Wat bezielt mensen om alleen vanuit eigenbelang te redeneren in plaats van het gezamenlijk belang?

De laatste strohalm

Deze tijd vraagt om herbezieling. De vonk die ontstaat uit het besef, de bezinning, dat het zo niet verder kan en dat de zwarte zwaan een signaal is van een zich transformerende wereld waarin de ‘voedende’ mens weer centraal moet staan in plaats van de maakbare en consumerende consument of producent. Die vonk is de genesis van bezieling. Dus niet de reflex van oude helden als John de Mol, Richard Branson en Donald Trump die medewerkers als toolbox en kostenpost zien en ineens in een overlevingsdrive schieten. Alsof de economie met Pasen zijn wederopstanding kent! Of winkelketen Action die, whatever it takes, leveranciers later gaat betalen. Ondenkbaar en niet meer van deze tijd. Het kan niet anders dan dat zij in de kern chronisch ziek zijn en de laatste strohalm grijpen die ze van de ondergang moet redden.

De gevierden van morgen

Ik hoop dat zij nog tot inkeer komen. Het is nog niet te laat en ze kunnen net als Faust besluiten om de gifpil niet in te nemen. Daarvoor is wel engelenzang nodig en dat zien we gelukkig ook bij heel veel organisaties ontstaan. Unilever dat een geweldig pakket aan relevante hygiëneproducten biedt, bijvoorbeeld. Exceptionele tijden vragen om exceptioneel gedrag. De exceptionals van vandaag zijn de gevierden van morgen. Ze zullen allemaal één ding gemeen hebben. People over profit, planet over performance. Deze tijd vraagt om nieuwe vonken. En die beginnen bij u en ik. Klein en positief besmettelijk. Daar ligt de kiemcel van groei maar dan anders. Dat brengt me bij het derde begrip. Hoe krijgen we beweging?

Beweging

Beweging ontstaat als energie gaat stromen. Om de chemo wat te ontlasten krijg ik oor-acupunctuur. Ik ben gefascineerd geraakt door dit fenomeen en ik zie wat het met me doet. Een naar bijeffect is dat ik na een chemokuur regelmatig de hik krijg. Volgens de acupuncturist door een verstoring van het ademhalingssysteem. Dankzij oor-acupunctuur is de hik al af en toe geminimaliseerd en soms helemaal verholpen. Ik ben er door bezield geraakt en begin erover te vertellen. Ook mijn gedrag probeer ik erop aan te passen. De nieuwe situatie vraagt dat ik compleet geïsoleerd in contact sta met collega’s die ik via Skype, Zoom of Teams benader. Dat levert weer nieuwe ideeën op. Ideeën die gedeeld worden met anderen en zo hopelijk tot nieuw gedrag gaan leiden. Nu is gedrag routineus.

We zullen straks en masse weer in oude gewoonten kunnen vervallen. Maar ik daag u uit om snel te proberen nieuw gedrag aan te leren. Daarvoor moet u leren omgaan met onzekerheid. Ik begrijp de hang naar zekerheid en risicomijding. Ik begrijp niet dat we juist nu, omdat we met z’n allen in hetzelfde schuitje zitten, niet en masse een aantal dingen echt anders doen en ons daarbij verantwoordelijk gedragen. Het niet in control durven zijn wordt een competentie die ik veel mensen gun. Het zal de komende maanden veel psychologisch en fysiek leed kunnen schelen.

Heb veel ideeënseks en leef het leven

Van MarketResponse naar MarketResponsibility, vertelde ik enkele collega’s. Deze tijd vraagt om radicaal andere keuzes. Laat los die oude denk frames, vertrouw op nieuwe emergente processen. Organisatiedeskundige Thijs Homan noemt het ideeënseks. Heb vooral veel ideeënseks in deze tijd van social distancing. Dan zal de wereld wat dichterbij komen en de mens weer zichtbaar worden. Dat geeft ademruimte en misschien wel veel meer Lebensraum. Neem in deze barre tijden niet die gifpil van Faust. Doe goede daden, dat is belangrijker dan de daden goed doen. En leef het leven, want dat is het meest kostbare voor de mensheid. Whatever it takes.

Wil je sparren over niet in control zijn en toch kunnen ondernemen en doorleven als (mens in) organisatie? Mijn email: willem.brethouwer@marketresponse.nl.